Kalıcı öğrenmenin yeni modeli "Fırsat Eğitimi"

Kişiye seçenekler sunarak bir kavramı öğretmek anlamına gelen fırsat eğitiminin kalıcı öğrenmeyi sağladığını belirten Prof. Dr. Nevzat Tarhan, ideal öğrenmenin beş duyuyla olduğunu söyledi. Tarhan, sırada oturup dinlemek yerine davranışsal yaşantılarla öğrenmenin bilgiyi kalıcılaştırdığını da sözlerine ekledi.

Üsküdar Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Nevzat Tarhan, yeni çıkan “ Bilinçli Aile Olmak” isimli kitabıyla Türkiye’de yeni bir kavramı ortaya koyarak, doğal davranış eğitimi ‘Ailede Fırsat Eğitimi’ nin avantajlarını anlatıyor. Tarhan, aile değerlerini ayakta tutmanın yanında çocuklarını daha iyi yetiştirmek, eşlerin birbiriyle daha iyi ilişki kurmayı başarabilmek gibi beceriler için doğal davranış eğitimi ‘Ailede Fırsat Eğitimi’ nin gerekli olduğunu kaydediyor.

Prof.Dr. Tarhan, kitabında ‘fırsat eğitimi’ kavramını şöyle anlatıyor:

‘Fırsat eğitimi zamanı iyi kullanmak isteyen kültürlerde ve sistemlerde çok işe yarayan bir eğitim biçimidir. Hız ve yoğunluk çağında yaşadığımız günümüzde eğitimde verimlilik ilkesinin en iyi kullanıldığı bir alan olarak  ‘Problem Odaklı Eğitim/Fırsat eğitimi’ kalite standartları ve innovasyon sağlayan bir eğitimdir aynı zamanda.

Bilinçaltına giden kral yolları

Öğrenme psikolojisi üzerinde yapılan çalışmalar bilginin beyne kalıcı şekilde nasıl kaydedildiği ile ilgili şunları önermektedir. Kim, Ne, Nerede, Nasıl, Ne zaman, Niçin (5N1K) şebekeleri, insan beyninde  tam kullanabildiğinde  öğrenmeler bilgiyi kalıcılaştırıyor.

Bilgi zihnimize girdiğinde otonom sistemimiz uyarılırsa yani heyecan, çarpıntı, ateş basması, hızlı nefes alma, kasılma, göz bebeklerinin büyümesi, sevinç veya korku hissi gibi duygular uyarılmışsa beynimiz özel kimysalları (nöropeptid) üretiyor.

Somatik belirteç (marker) denilen bu belirteçler bilgiyi kuma değil de taşa yazar gibi beynimize resmediyor. Bu nedenle çocukluk yaşantıları ve travmalar kalıcı bellekte eski adı ile bilinçaltında yazılı olarak arşivlenmiş durumda. Kral yollarını kullanıp kullanmamak bize bağlı. Bu sebeple ideal öğrenmede beş duyumuzun devreye girmesini sağlamaya çalışmalıyız. Sırada oturup dinlemek yerine davranışsal yaşantılarla öğrenmek bilgiyi kalıcılaştırıyor.

Doğal öğrenme nedir?

Otistik çocukların en iyi nasıl öğrenebileceği üzerinde yapılan çalışmalar ideal öğrenmenin doğal öğrenme olduğunu göstermektedir. Söz dili ile değil, olay dili ile yapılan bir eğitim türüdür. Duygu, düşünce ve davranış dillerinin hepsi kullanılır.

Fırsat eğitimine birkaç örnek

Bir çocuğa saatlerce düzenli olma konferansı vermek verine kaybettiği bir şeyi bulamadığı zaman ona yardım etmeyerek arayıp bulmasını sağlamak çocukta kalıcı öğrenme sağlar.

Yahut yemek seçen, mızmızlık yapan bir çocuğa yemek seçtiğinde aç kalmasına fırsat vererek sağlanan eğitim saatlerce nasihatin yerini tutar.

Eşler arasında eşinin her gün sofraya yemeği çok sıcak koyduğundan yakınan bir kocanın bağırıp çağırmak yerine yapacağı bir şey şu olabilir. Üşenmeden buz torbası ve taneleri ile sofrayı doldurarak yemek yemeyi denemesi kulağa küpe olacak bir tecrübedir.

Evde vazo kırıldığında yalan söyleyen çocuğa “Bak çocuğum vazoyu senin kırdığın belli, vazo kırılmasından daha büyük bir hata yaptın doğru olmayan bir şeyi söyledin” diyen anne çocuğuna iki ders vermiş olur birincisi onu sevdiği değer verdiğini ikincisi dürüstlüğün bu evde daha çok pirim yaptığını fırsatı değerlendirerek öğretmiş olur.

Çocuk koltuğa çıkmak istediğinde hemen yardım etmek yerine “Haydi sen çabala düşersen ben tutarım” demek…

Eş hasta olup yattığında hizmet davranışı ile sevdiğini gösterebilmek…

Eşinin işleri kötü gittiğinde veya yemek yetişmediğinde        “Şükredecek o kadar çok şeyimiz var ki” diyerek ümit duygusunu, ‘hayatta iyi şeyler de var’ beklentisini ayakta tutabilmek…

Yahut eşinin eve gelip hiç konuşmamasından rahatsız olan bir kadının kendi ağzını bantlayarak mizahı kullanması bir ifade biçimi olarak hafızada iz bırakır.

Bütün bunlar doğal öğrenme yolu ile yapılan fırsat eğitimleridir.

Standart Eğitim / Fırsat Eğitimi farkları

Prof. Dr. Tarhan, Standart Eğitim (SE) ve (Fırsat Eğitimi) arasındaki farkları da şöyle sıralıyor:

(SE) sınıf gibi yapılandırılmış ortamda yapılır fırsat eğitimi (FE) doğal ortamda günün herhangi bir saati olur. SE kendini ifade ederek öğrenmeyi hedefler FE istek uyandırarak öğrenmeyi hedefler. SE’de ders materyali ve ödülü önceden seçilir , FE’de doğal ortamda anında inisiyatif alınarak seçilir, yahut “Hedef davranış” seçilir ders haline getirmek için zamanlamaya fırsat bırakılır. SE’de etkileşimi öğretmen başlatır FE de serbest etkileşim vardır, herkes başlatabilir. SE’de özne öğretmen veya velidir FE’de özne herkes olabilir. En önemlisi FE’nin 7/24 saat sürmesi ve her davranışımızın gözlemlenme durumudur.

Ailede fırsat eğitiminin önemi

Prof. Dr. Tarhan, huzurlu ve sağlam toplumun temelini ailenin oluşturduğuna dikkat çekerek ‘Ailemizi iyi ve güzel yapmaya çalışmazsak hayata yatırım yapmazsak ailenin meyvesi olan çocuklar kötü yetiştiği gibi evde ve yaşamda huzur ve barışı bulamayız’ diyor.

Kitaplarıyla yüz binlerce okura aile içi iletişim konusunda pratik ipuçları sunan Prof. Dr. Nevzat Tarhan, kendinizi ve muhatabınızı daha iyi tanımanız için testlerle başlattığı “Bilinçli Aile” olma yolculuğunuzu, hayatın her aşamasından örnek olaylar ve çözüm öneriyeriyle destekliyor. Aile içi iletişimde ‘fırsat eğitimi’ kavramını okuyucularla paylaşıyor.