Bir yandan tüm dünyada aşı çalışmaları devam ederken, en merak edilen konuların başında son dönemlerde öne çıkan Delta varyantının ne kadar tehlikeli olduğu ve aşıların koronavirüsten korunmadaki rolü geliyor. Memorial Şişli Hastanesi Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Dr. M. Servet Alan, delta varyantı ve COVID-19 aşıları ile ilgili sık sorulan soruları yanıtladı.
Yüzde 60 daha bulaşıcı
Delta varyantı ilk olarak Hindistan’da ortaya çıkan ve sonrasında tüm dünyaya yayılmaya başlayan COVID-19 virüsü varyantıdır. Şu anda alfa varyantı daha yaygın olmakla birlikte delta varyantı da hızla yayılmaya devam etmektedir. Ülkemizde de delta varyantları saptanmaktadır. Daha bulaşıcı ve daha ağır seyirli hastalığa yol açabilen bir virüsün ortaya çıkması önemli bir endişe kaynağı olmayı sürdürmektedir. Bununla birlikte iki doz aşı uygulanan kişiler delta varyantından da korunmaya devam etmektedir. Fakat özellikle tek doz aşı uygulananlarda bu korunma yeterli olmayabilir. Yapılan çalışmalar delta varyantının alfa varyantından %60 daha bulaşıcı olduğunu göstermektedir.
Tüm varyantlardan korunmak için mutlaka aşı olun
Çoğu kişide bu varyantların daha ciddi hastalığa yol açtığını gösteren bir delil bulunmamaktadır. Altta yatan hastalığı olanlar ve yaşlılar için virüs diğer varyantlarda olduğu gibi daha tehlikelidir. Daha bulaşıcı olan bir virüs ise aynı şiddette enfeksiyona yol açsa bile, daha fazla sayıda kişiye bulaşacağı için özellikle aşısız kişilerde daha fazla hastalık ve ölüme neden olacaktır. Tüm varyantlardan korunmak için önerilen enfeksiyondan korunma önlemleri aynıdır. El hijyeni, sosyal mesafenin korunması, maske, iyi bir havalandırma ve aşı mutlaka dikkat edilmesi gereken konulardır.
Son dönemlerde koruyucu özelliğinden yan etkilerine kadar aşı konusunda merak edilen pek çok konu bulunmaktadır. Bunlar şöyle özetlenebilir:
Biontech aşısı mı Sinovac aşısı mı daha etkili?
Tüm dünyayı etkisi altına alan COVID-19 salgın hastalığının önlenmesinde en önemli yardımcımız aşıdır. Yapılan çalışmalar sonucunda COVID-19 hastalığına karşı çeşitli aşılar geliştirilmiştir. Bu aşılardan biri Biontech diğeri ise Sinovac’dır. Türk aşı araştırmalarında da üçüncü faz çalışmaları yapılmaya başlandığı bilinmektedir. Pfizer-Biontech aşısının hem ilk dozdan sonra koruyuculuğun başlaması hem de bulaşmayı engelleme açısından biraz daha etkili olduğu bilgisi bulunmaktadır. Biontech ve Sinovac aşıları ağır seyirli enfeksiyonları ve ölüm olasılığını önemli oranda engellemektedir. Bu nedenle COVID-19 aşılarından hangisi size uygunsa mutlaka yaptırmanız önerilir.
Üçüncü doz aşı gerekli mi?
Aşı sonrası koruma ne kadar sürüyor, üçüncü doz COVID-19 aşısı uygulanacak mı gibi soruların yanıtı için araştırma sonuçlarını ve Sağlık Bakanlığı açıklamalarını beklemek gerekir. Grip aşısı gibi COVID-19 aşısının da her yıl uygulanması gerekebilir. Bunu, yapılacak araştırmalar ve sonuçları gösterecektir.
COVID-19 aşılarının yan etkileri var mı, varsa nelerdir?
Tüm aşılar korumayı amaçladıkları mikroorganizmaları vücuda tanıtırken bazı istenmeyen etkiler görülebilir. Aşılara bağlı olarak aşının uygulandığı yerde veya genel bazı yakınmalar olabilir. Aşı sonrası kolda, aşının uygulandığı yerde kızarıklık, şişlik, ya da ağrı gibi yakınma ve bulgular ortaya çıkabilir. Ancak bu yakınmalar aşının yapıldığı yere soğuk uygulama yapılarak azaltılabilir. Ayrıca gerekiyorsa parasetamol alınabilir. Aşı, bazı kişilerde de hafif ateş, titreme, halsizlik, kas ağrısı, baş ağrısı gibi yan etkilere neden olabilir. Bunlar aşı sonrasında görülebilen, vücudumuzun aşıya verdiği yanıta bağlı belirtilerdir. Bu yakınmalar için de parasetamol kullanılabilir.
Aşı sonrası kol ağrısı yaşayanlar neler yapmalı?
Aşı sonrası kolda aşının uygulandığı yerde ağrı en sık görülen istenmeyen etkilerdendir. Aşı bölgesine soğuk uygulama yapılabilir, parasetamol kullanılabilir.
Aşı sonrası banyo yapabilir miyim?
COVID-19 aşısı olan kişiler isterlerse aşı sonrasında banyo yapabilir.
Aşı sonrası nasıl beslenmeliyim?
COVID-19 aşıları sonrası yiyeceklerle ilişkili aşıya özel herhangi bir kısıtlama bulunmamaktadır. Aşı olan kişi rutin beslenme alışkanlıklarını devam ettirebilir.
Gebelik ve emzirme döneminde aşı yapılabilir mi?
Gebelik döneminde COVID-19 hastalığına yakalanan anne adayları bu hastalığı daha ağır geçirebilir. Aşı konusunda karar verilirken COVID-19’la temas olasılığı, hastalığın ciddi seyretme riski, aşının bilinen yararları ve gebelikte aşının güvenilirliğine ilişkin kısıtlı fakat giderek güçlenen bilgiler değerlendirildiğinde; özellikle COVID-19’u ağır geçirme riski yüksek olan gebelere kendi istekleri halinde aşı uygulanması önerilmektedir. Aşının gebeliğin ilk üç ayında uygulanmaması tercih edilmektedir.
Biontech, m-RNA aşısı kısırlaştırır mı?
Aşılar kısırlığa neden olmaz. Diğer aşılarda olduğu gibi COVID-19 aşılarında da bu yönde bir bulgu ya da bilgi bulunmamaktadır.
Alerji hikayesi olan kişilerde aşının yan etkileri daha mı ağırdır?
Aşıya bağlı ciddi yan etkiler genellikle alerjik reaksiyonlara bağlı olarak ortaya çıkmaktadır. Ciddi alerjisi olan kişilerin aşı olurken mutlaka bunu doktoruna bildirmesi ve buna yönelik önlemlerin alınarak aşının yapılması gerekmektedir. Bir aşıya karşı ilk uygulamada çok şiddetli, anafilaksi olarak tanımlanan alerjik reaksiyonlar gelişmişse aynı aşı tekrar uygulanmamalıdır. Doktorunuz bu durumu değerlendirerek size yapmanız gerekenler hakkında detaylı bilgi verecektir. Ciddi alerjiler gibi yan etkiler çok seyrek ve genellikle aşı uygulandıktan kısa bir süre sonra görülmektedir. Bu nedenle aşı sonrasında 15 ile 30 dakika aşının uygulandığı sağlık kuruluşunda beklenmesi gerekmektedir.
Aşıların uzun dönem sonuçları bilinmiyor, etkileri ne olabilir?
COVID-19 hastalığı 2019 sonu, aşıları ise 2021 yılı başında hayatımıza girmiştir. Bu nedenle hastalığın ve aşıların uzun dönem sonuçları için beklemek gerekir. Bununla birlikte aşıların olumsuz etkileri genellikle erken dönemde görülmektedir. Bu nedenle uzun dönemde farklı bir istenmeyen etki olmayacağı düşünülmektedir. COVID-19 aşılarının hastalığın ve buna bağlı ölümlerin önlenmesindeki yararları olası istenmeyen etkilerin çok üzerindedir.
m-RNA aşıları genetiğimizi değiştirir mi?
m-RNA çok kısa ömürlü bir moleküldür. Aşılamadan kısa süre sonra planlanan etkisini oluşturup parçalanır. m-RNA hücre çekirdeğine girmez. Genetiğimizi değiştirdiği yönünde herhangi bir bulgu bulunmamaktadır.
Birinci aşıdan sonra ikinci dozu farklı bir aşıyla yapabilir miyim?
COVID-19 aşılarında şu anda birinci dozdan sonra ikinci dozu farklı bir aşıyla yapma seçeneği sunulmamaktadır. Tüm dünyada aynı aşıyla ikinci dozun yapılması önerilmekte ve bu şekilde uygulanmaktadır.
Aşının kanda pıhtılaşmaya neden olmaması için kan sulandırıcı ilaçlar alınmalı mı?
Pıhtılaşmaya neden olduğu düşünülen aşılar ülkemizde kullanılmamaktadır. Aşının pıhtılaşma yapması olasılığına karşı kan sulandırıcı olarak adlandırılan ilaçların kullanılması önerilmemektedir.
Aşı oldum, testim pozitif çıkar mı?
COVID-19 aşıları, COVID-19 hastalığına karşı bağışıklık oluşturur. Bunun önemli bir parçası da IgG ve IgM sınıfından antikorlardır. Aşı sonrası antikor testleri, yani virüsle karşılaştığımızı gösteren testler pozitif bulunabilir. Hastalığın tanısı için altın standart olan PCR testleri, yani virüsün genetik maddesini gösteren testler ise pozitif bulunmaz.
Aşı öncesi ağrı kesici alınmalı mı?
Ağrı kesicilerin aşının etkinliğini nasıl etkileyeceği bilinmediği için aşı öncesi bu ilaçların kullanılması önerilmez. Ateş düşürücü, ağrı kesici kullanılması gereken bir durum ortaya çıkarsa kullanılabilir.
Aşı olanlar nelere dikkat etmeli?
Aşı olan kişilerin öncelikle 15-30 dakika arasında aşı oldukları sağlık kurumlarında beklemeleri gerekmektedir. Bunun dışında aşının uygulandığı bölgede yan etkiler ortaya çıkarsa, soğuk uygulamalar yapılabilir ve parasetamol kullanılabilir. Daha ciddi yan etkiler ya da alerjik rahatsızlıkları ortaya çıkan kişilerin ise bir sağlık kurumuna başvurması, tedavi alması ve gözlem altında tutulması gerekebilir.
Aşı olanlar ciddi yan etki durumunda ne yapmalı?
Aşı sonrasında şiddetli kaşıntı, bayılma, kusma, ciddi alerjik reaksiyon, hırıltılı solunum gibi çok ciddi bir yan etki söz konusuyla mutlaka en yakın sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır. Aşı sonrası ciddi yan etkiler genellikle ilk 30 dakika içinde ortaya çıkar. Bu nedenle aşıdan sonra 15-30 dakika sağlık kuruluşunda beklenmesi ciddi istenmeyen etkilerin çoğuna erken müdahale edilmesini sağlayacaktır.
Aşı sonrası kardiyak problemler yaşadıklarını dile getiren kişiler bu durumda ne yapmalı?
Aşıdan sonra kalp problemleri çok nadir görülmektedir. Aşı sonrası ortaya çıkan kalp sorunları genellikle hafif ve geçicidir. COVID-19 hastalığına bağlı kalp hastalıkları ise çok daha sık ve daha ciddidir. Aşının yararları olası risklerin çok çok üzerindedir. Bununla birlikte, aşı sonrası kardiyak sorunlar yaşadığını düşünen kişiler hemen bir sağlık kuruluşuna başvurmalıdır.
YORUMLAR