Dünya’nın kendi ekseni etrafında yaklaşık 24 saat süren
hareketi, gece ve gündüz döngüsünü meydana getirir. İnsan vücudu için bir günün
24 saatten biraz daha uzun sürme eğilimi göstermesi, yapay ışık ihtiyacını
beraberinde getiriyor. Yapay ışık ise tüm olumlu etkilerinin yanında, biyolojik
saatimizdeki krono-aksaklık denen olası bozukluk riskini de barındırıyor.
Krono-aksaklık, vardiya usulü çalışan işçiler arasında yaygın görülen uyku
bozukluğu, duyusal ve bilişsel bozukluklar, metabolizma düzensizlikleri veya
kardiyovasküler sorunlar gibi sağlığı tehdit eden pek çok düzensizliğin
artmasıyla ilişkilendiriliyor.
Gece ışığa maruz
kalmak melatonini bastırıyor
Işığın biyolojik saat üzerindeki etkileri maruz
kaldığımız ışığın yoğunluğuna, spektrumuna, süresine ve zamanına bağlıdır. Gün
boyunca parlak bir ışığa maruz kalmak performansımızı ve dikkatimizi geliştirip
biyolojik sistemimiz için faydalı olurken, geceleri çok az ışık bile
melatoninin salgılanmasını bastırabilir.Işığa maruz kalma süresi uzadıkça bu
baskı da artacaktır.
Gündüz mavi, gece
kırmızı ışık
Mavi ışık gündüzleri fayda sağlarken geceleri oldukça
yıkıcı bir etki yaratır. Bu nedenle kırmızımsı veya sıcak tonlardaki ampul veya
lambalar gece kullanımı için daha uygundur ve hatta uykuya dalmak için bu
ışıkların yoğunluğu daha da düşürülmelidir.
Zamanlama ise her zaman olduğu gibi burada da önemlidir.
Günün farklı zamanlarında maruz kalınan ışık, vücut saatini ileri ya da geri
alabilir. Sabahları ışığa maruz kalmak vücut saatimizi erken yatmak ve erken
uyanmak için desteklerken öğleden sonra maruz kalınan ışık, vücut saatimizi
erteleyerek bizi yatağa daha geç gitmeye teşvik eder. Bu yüzden parlak ışığa maruz kalmak; sabah işe veya okula gitmek için çok erken kalkma, jetlag ve ertelenmiş uyku evresi bozukluğu gibi durumların yol açtığı sapmaları ve olumsuz neticeleri düzeltmek adına etkili bir yöntem olabilir. Bununla birlikte vardiyalı çalışmada adaptasyonu geliştirmeye yönelik alınacak uzman tavsiyesi sadece kişinin biyolojik saatini değil, yaşam tarzını ve vardiya biçimlerini de hesaba katmalıdır.
YORUMLAR