Yeniçeri Ocağının kaldırılmasından sonra gerek Osmanlı
başkentinde ve gerekse illerde iç güvenlik hizmetlerinin eskisiyle
kıyaslanmayacak ölçüde gelişmesine rağmen güvenlik hizmetlerinin birçok makam
ve kişilere bağlı olarak yürütülmesi uygulaması Türk Polis Teşkilatının
kurulmasını elzem hale getirmiştir. Örgütlenme açısından ve uygulamadaki bu
karışıklığı ortadan kaldırmak amacıyla 10 Nisa 1845'de (12 REBİ - ÜL EVVEL
1261) İstanbul'da "POLİS" adıyla bir teşkilat kurulmuş, yeni kurulan
polis teşkilatının görevleri yine aynı tarihte yayınlanan Polis Nizamnamesinde
belirtilmiş ve bu durum yabancı elçiliklere de bir yazıyla duyurulmuştur.
Bugüne değin kaynağının ne olduğu bilinmeyen 1845 tarihli
Polis Nizamnamesinin kaynağının 12 Messidor an VII (1 Temmuz 1800) tarihli
"Paris Emniyet Müdürünün Görevlerini Düzenleyen Kararname" adlı metin
temel alınarak hazırlandığı belirtilmiştir.
1876 yılında Tanzimat ve Islahat hareketleri çerçevesinde
Avrupa'daki örneklere göre bir polis teşkilatı kurulmasına birinci meşrutiyetin
ilanından sonra oluşan hükümet programında yer verilmiş ve 1879 da Zaptiye
Nezareti kurulmuştur. Başlangıçta İstanbul ve çevresinde teşkilatlanarak
güvenlik işlerini yürüten zaptiye nezareti daha sonra ülke çapında kuruluşları
bu nezaret tarafından tek merkezden yönetilmiştir. Bugünkü Emniyet Genel
Müdürlüğünün görev ve yetkilerini yürütmüş olan Zaptiye Nezareti 1909 da
kaldırılmıştır.
1845 yılında kurulan polis teşkilatı 1867 ve 1879 dan
sonra da 1881 - 1886 - 1898 ve 1907 yıllarında yapılan düzenlemelerle sürekli
gelişmiş ve genişlemiştir. Bu dönemde; 1881'de İstanbul'da düzen ve güvenliği
sağlayan Asakir-ı Zaptiye teşkilatı kaldırılmış ve yerine Polis Teşkilatı
kurulmuştur.1886 yılından sonra, İstanbul polis müdürlüğü dışındaki diğer
müdürlüklere mutasarrıflık adı verilmiş ve polis müdürüne de mutasarrıf
denilmiştir. Aynı yılda ve ayrıca, zaptiye nezaretine bağlı bir baştabibin
başkanlığında da bir sağlık dairesi, 1898 yılında da İstanbul'da bir sivil
polis teşkilatı kurulmuştur.
Taşra teşkilatı, başlangıçta 15 ilde kurulmuş ve her il
polis dairesinin başına bir serkomiser verilmiştir. Zaptiye nezaretinin sonu
olan 1909 yılına doğru illerin çoğunda polis teşkilatı kurulmuş, bazılarını
polis müdürü bazılarını da serkomiserler yönetmişlerdir. 1881 yılında fiilen
kurulmuş olan Polis Teşkilatı'nın görev ve yetkilerini belirleyen ilk hukuksal
metin 6 Aralık 1896 da yayınlanmıştır.
Bundan sonra 19 Nisan 1907 tarihinde ilk Polis
Nizamnamesi yayınlanmıştır. Polis örgütünün ihtiyaçlarını her bakımdan yeterli
bir biçimde karşılayan ve 167 maddeden oluşan bu nizamnamenin en belirgin
özelliği, içerdiği hükümlerin yabancı etkiler altında kalınmadan
hazırlanmasıdır. Daha önce, gerek tanzimat ve gerekse Abdülhamit döneminde
yayınlanmış olan metinlerin çoğu, yabancıları tatmin etmek için, yabancı
devletlerin yasalarından aktarılmış hükümleri kapsamaktaydı. Bu nizamnamenin
ikinci belirgin özelliği uzun süre başarı ile uygulanmış olmasıdır. Söz konusu
nizamname, polisin idari, adli, siyasi görevlerini, merkez ve taşra
kuruluşlarını hiyerarşi, polisin Asakir-i Nizamiye ve jandarma ile ilişkileri,
polisin yetkileri, izinde iken polisin görev ve yetkileri, polis
müfettişlerinin görevleri, polis meclisinin görevleri, polisin seçim ve tayin
usulü, polisin cezalandırılması, yargılanması, polisin ödenekleri ve benzeri
hususları kapsamaktaydı.Aynı nizamnameye göre polisler, serkomiser, ikinci
komiser, üçüncü komiser, komiser muavini ve polis memuru olmak üzere 5 sınıfa
ayrılmaktaydı.
1908 yılında II. Meşrutiyetin ilanı üzerine Fransız ve
Alman Polis Teşkilatları esas alınarak Polis Teşkilatının yeniden organize
edilmesi kararlaştırılmış ve 22 Temmuz 1909 yılında çıkarılan "İstanbul
Vilayeti ve Emniyeti Umumiye Müdüriyeti Teşkilatına Dair Kanun" ile 31
Mart ayından sonra artık yaşaması imkansız olan Zaptiye Nezareti kaldırılarak,
yerine Dahiliye Nezaretine bağlı ve memlekete şamil polis işlerinin
yürütülmesiyle görevli "Emniyet Umumiye Müdürlüğü" ve İstanbul
Vilayetine bağlı bir polis müdüriyeti kurulmuştur.
1913 tarihli Nizamname ile polis teşkilatı dahiliye
nezaretine bağlanmıştır.21 Mayıs 1913 tarihli Polis Nizamnamesi, II.Meşrutiyet
devrinin koşullarına ve zamanın ihtiyaçlarına göre hazırlanmış nizamname ile
polisin örgütlenmesi, görev ve yetkileri, personelin dereceleri, sınıfları,
mesleğe giriş, yükselme ve diğer tüm özlükleri, soruşturma, yargılama, istifa,
tayin, izin cezalandırma işleri, levazım işleri, polis karakolları ve
görevleri, polisin kıyafeti ve davranış biçimleri yeniden düzenlenmiştir. Bu
Nizamnamede polis, piyade, suvari ve sivil olmak üzere üç sınıfa ayrılmış,
meslek dereceleri, sıralaması, polis adaylığı, polis memurluğu, komiser
muavinliği, komiserlik, merkez memurluğu, polis müdürlüğü kısmı, adli ve idari
riyaset ve müdüriyetleri emniyet müdürlüğü, Emniyet Umumiye Müdürlüğü, İstanbul
Polis Müdüriyeti Umumiyesi Müdürlüğü, İstanbul Polis Müdüriyeti Umumiyesi
olarak düzenlenmiştir. Başkent Polis Teşkilatı diğer illerden ayrı düşünülmüş,
illerde polis müdürlüğü kurulacağı Liva ve Kazalarda birer amirin yönetiminde
yeteri kadar polis bulunduracağı belirtilmiş, polis mesleğine alınma ve
yükselme şartları aydınlatılarak polisin değişik hizmet yerlerinde görev ve
yetkileri tam olarak belirtilmiştir.
Kuruluşunun 172.yılında tarihin her anına tanıklık
eden,ülkemizin bekasına,halkımızın huzuruna kastedenlere karşı kahramanca
mücadele gösteren tüm polislerimizin gününü kutlarım. Gazilerimize minnet
,şehitlerimize Allah’tan rahmet diliyorum.
YORUMLAR